Voorproefjes van de schooltheorie (10 b contact, liefkozing & streling)

Vervolg van:  contact, liefkozing en streling

Overgave

Mijn eindscriptie voor de opleiding schreef ik over “overgave”; de kunst van het vinden van voldoende vertrouwen om het wonder dat dit moment is te omarmen, het wonder van dit moment in de ogen te kijken, het toe te laten, er “ja” tegen te zeggen, erin mee te gaan. In Biodanza is het vermogen tot overgave essentieel. Overgave is cruciaal om het huidige moment te kunnen ervaren, het huidige moment waarin je “in Vivencia” kunt zijn en contact toe kunt laten.

Ons vermogen tot overgave zie ik als een mysterie. Het is nooit helemaal te doorgronden, het is niet met de wil te sturen, wilskracht speelt geen rol, je kunt het niet analyseren of forceren.

Wat maakt dan dat je je het ene moment wel overgeeft en het andere niet? Ik zie het als een wonder, misschien als een soort geboorte. Overgave zorgt ervoor dat je in dit moment iets geboren laat worden, iets laat ontstaan, iets nieuws, iets dat je nog niet kent, iets dat uniek is. Misschien maakt overgave dat je “zelf” op dit moment opnieuw geboren wordt.

Als ik het ervaar of zie bij anderen ontroert het me steeds weer hevig. Overgave heeft iets heiligs, iets dat kostbaar en kwetsbaar is, iets om te koesteren en te beschermen.

Overgave is niet af te dwingen. Je kunt enkel de mogelijkheid creëren, de voorwaarden scheppen, het niet in de weg staan, het niet tegenwerken.

Als het gebeurt, als overgave plaats vindt, is het telkens weer een wonder. Het leven “leeft” dan, een moment ontvouwt zich, een hart opent zich, iets nieuws wordt toegestaan geboren te worden. Het  mysterie dat het leven is, wordt zichtbaar en voelbaar.

Wat maakt dat iemand in een Biodanza les de moed vindt in het Hier & Nu te komen, contact te maken, de muziek werkelijk te voelen, aan te raken en aangeraakt te worden, vanuit de eigen oorsprong te bewegen, verbinding te ervaren, op te lossen, te voelen wat er NU is….?

Wat gebeurt er vlak voor het moment dat iemand “ja” zegt tegen dat wat zich aandient? De overgave lijkt een wonder, maar misschien gebeurt het wonder al vlak voor het zichtbaar en voelbaar wordt.

Voor mij draait in een Biodanza les alles om dat vermogen tot overgave. Als docent is het de kunst facilitator te zijn van dit proces. Je bent als een vroedvrouw; iedere Biodanza les is een soort geboorte. Je schept de mogelijkheid iets geboren te laten worden. Je kunt een bevalling niet opwekken, je kunt alleen de omstandigheden ideaal maken, je eigen vermogen tot overgave ontwikkelen en wachten op het wonder, klaar zijn als het zover is. Als docent is het de kunst “to hold the space”, er te ZIJN, aandacht te hebben. Een Vivencia te creëren die mensen uitnodigt in het Hier & Nu te komen.

The teacher doesn't teach, not really. The teacher offers stimulation and ways in which the person can educate himself or herself. At best the teacher wakes up that person and makes a person hungry.

Unknown

De voorwaarden die in een les belangrijk zijn:

• Vrijheid: het gevoel dat je niets moet, dat wat je ook doet of voelt er mag zijn.
• Toestemming: het gevoel dat je mag zijn zoals je bent, dat emoties mogen stromen en niet ingedamd of verborgen hoeven te worden, maar ook niet opgewekt hoeven te worden.
• Waarachtigheid van de docent.
• Ideale omstandigheden die helpen om in Vivencia te komen: een fijne ruimte, warmte, een goede muziekinstallatie, mooie muziek, de juiste opbouw van een les en ook van de opeenvolgende lessen, veiligheid.
• Een veilige groep.
• Een omgeving die “ja”  zegt.
• Innerlijke ontspanning.
• In het NU zijn.

Voorbeelden van overgave

• Muziek echt binnenlaten & voelen, je erdoor laten raken
• Ontspanning (in alle vormen)
• Volledige ademhaling
• Een zucht soms
• Iemand echt aanraken.
• Een aanraking werkelijk toelaten.
• Verbondenheid gewaar worden.
• Oog contact, werkelijk oogcontact.
• Inspiratie bewust worden (het moment vlak voor de inspiratie tot je komt).
• Creativiteit mogelijk maken – toestaan dat er iets door jou vorm krijgt.
• Een inzicht dat ineens doorbreekt.

Mindfulness

Mindfulness en Biodanza passen mijns inziens goed bij elkaar. Beide nodigen ze je uit te zijn met wat is. Mindfulness kun je omschrijven als juiste indachtigheid of bewustzijn of aandachtstraining. Het is een van oorsprong boeddhistische vorm van meditatie waarin je je op een niet-reactieve manier bewust bent van de fysieke en geestelijke sensaties en situaties van het moment. Je leert een zachtmoedige relatie aan te gaan met wat zich nu aanbiedt. Je ontwikkelt bewuste aandacht en een levenshouding die zich kenmerkt door acceptatie van onvermijdelijke negatieve en positieve ervaringen: aanvaarding.

• Thich Nath Han, een Vietnamese monnik heeft veel gedaan om Mindfulness voor een groot publiek bekend en toepasbaar te maken. 
• De Amerikaan Dr. Jon Kabat-Zinn, Emeritus Hoogleraar aan de University of Massachusetts Medical School heeft als eerste het begrip Mindfulness uit zijn boeddhistische context gehaald en een acht weken durende training ontwikkeld, Mindfulness based stress reduction. Hij heeft de basis gelegd voor het gebruik van Mindfulness door artsen en/of psychotherapeuten in de Verenigde Staten en Europa. MBSR, in het Nederlands ook wel aandachttraining genoemd, wordt door therapeuten gebruikt ter bestrijding van piekeren, depressie of burn-out. Kabat-Zinn heeft zich bij de ontwikkeling van zijn methode laten inspireren door de praktijk van Zen.

Heartfulness is een vorm Mindfulness die nog dichter bij Biodanza ligt. Het is mindfulness met hoofd en hart; aandachtigheid met compassie. Niet alleen denken (en omgaan met het vele denken), ook voelen, lichamelijk en mentaal. Mindfulness is het onvoorwaardelijk leren accepteren van alles wat zich in ieder moment manifesteert. Compassie gaat een stap verder. Het nodigt je uit alles wat er is te omarmen, met liefde ontvangen. Compassie begint bij jezelf: zelfcompassie.

Ik heb net een boekje geschreven MOOIE MOEITELOZE MINDFULNESS. Met korte teksten die je uitnodigen tot een heel lichamelijke, smeuiige, lichte vorm van mindfulness in je dagelijks leven. Meer een Biodanza-achtige mindfulness. (Uitgeverij de Zaak)

“Until he extends the circle of his compassion to all living things,

man will not himself find peace.”

Albert Schweitzer

Er zijn veel Biodanzadocenten die naast Biodanza ook vormen van Meditatie beoefenen (waaronder Mindfulness). Mindfulness versterkt en verdiept je vermogen om in Vivencia (het beleefde moment) te zijn. Mindfulness helpt ook om aandachtig om te gaan met deelnemers, met de dingen die zich aandienen in een les, om te kunnen ontspannen en op een waarachtige manier les te kunnen geven. Je ontwikkelt een accepterende open levenshouding en die houding ondersteunt alles dat je met Biodanza kunt creëren.

In deelnemersgroepen ontdek ik dat mensen die Mindfulness (of een andere vorm van meditatie) beoefenen, Biodanza heel snel “begrijpen” en zich gemakkelijker in het moment kunnen overgeven aan wat is.

Voorproefjes van de schooltheorie (10 a contact, liefkozing & streling)

Contact, liefkozingen en strelingen

The Biodanza love affair

Biodanza is becoming more and more a love affair beyond anything I’ve ever thought possible. People around me start asking what has happened to me. When I caress them, talk to them, write with them, look them in the eyes, and give them the love I find in the arms of the Biodanza love affair. I am so sure this is the dance of my life! Sometimes I just could cry out of sheer happiness..... (sas)

“Now I am going to reveal to you something which is very pure, a totally white thought. It is always in my heart; it blooms at each of my steps... The Dance is love, it is only love, it alone, and that is enough... I, then, it is amorously that I dance: to poems, to music but now I would like to no longer dance to anything but the rhythm of my soul.”

 Isadora Duncan

Gevoelig onderwerp

Contact, liefkozingen en strelingen zijn voor ieder mens van levensbelang en tegelijk een gevoelig aspect van Biodanza.

Het aspect van de gevoelige aanraking binnen Biodanza heeft veel raakvlakken met de Haptonomie. Haptonomie is een door Fysiotherapeut Frans Veldman ontwikkeld. Veldman verdiepte zich in “het voelen” en de door Volkmar Glaser ontwikkelde psychotonie. Zo ontwikkelde hij Haptonomie, waarbij aanraking tussen de therapeut en de patiënt een belangrijk aspect is. In de therapie staat de gevoelsbeleving van de cliënt en hoe hij omgaat met zichzelf en anderen, centraal. 'Haptonomie' betekent de leer van het menselijk gevoel en gevoelsleven.

Steeds wanneer ik lees over hoe Rolando denkt over affectiviteit, contact, aanraking, streling en het belang ervan, bedenk ik me hoe jammer het is dat Rolando en Veldman elkaars werk niet kennen.

Een groot verschil is dat binnen Biodanza het voelende contact niet alleen plaatsvindt met de leraar of therapeut, maar dat deelnemers oefeningen met elkaar doen, een affectieve heropvoeding doormaken en daardoor dit aspect ook in hun leven kunnen integreren.

Rolando zegt over het belang van aanraking:

• Ieder lichaam dat niet wordt gestreeld en geliefkoosd begint te sterven.
• Contact is een bron van gezondheid en de belangrijkste therapeutische handeling.
• De enige zinvolle revolutie is ervoor te zorgen dat alle mensen toegang hebben tot strelen en liefkozen, van jong tot oud.
• De huid is de drempel tot een prachtig en angstaanjagend mysterie. De huid vervult niet alleen de functie van scheiden maar ook van verenigen.

“The most terrible poverty is loneliness, and the feeling of being unloved.”  Mother Teresa

Strelen is een uiting van affectie door middel van lichamelijk contact, waarvan de balans tussen het verlangen om te geven en het verlangen om te krijgen een essentiële voorwaarde is. De streling is, omdat zij zo’n diep proces van mobilisatie en transformatie is, het meest effectieve middel voor het teweegbrengen van integratieve veranderingen.

Als ik op internet zoek naar afbeeldingen, vind ik bij "aanraking" veel haptonomie beelden. En bij streling komen veel "seksuele" beelden. Dat laat wel zien welke "kleur" streling in onze gedachten heeft. Maar een streling kan net zo goed affectief als seksueel zijn. 

Om zich goed te kunnen ontwikkelen, hebben jonge kinderen behoefte aan contact en aanraking, beweging en auditieve stimulatie. Ze hebben dit nodig in de vorm van strelen en lichte druk, zacht wiegen en zacht praten en zingen. Zonder deze contactvoeding kan een kind zich niet goed ontwikkelen. Ook in het volwassen leven hebben mensen behoefte aan aanraking, beweging en geluid.

Liefkozing geeft ons het diepe gevoel van bevestiging dat de ander ons nodig heeft, de glimlach geeft ons de bevestiging van een ontmoeting. Samen bieden ze troost, de mogelijkheid tot begrip voor elkaar en een intieme afstemming.

Bij de aanraking moeten onze handen niet log, afgeleid of afwezig zijn, maar aandachtig, levend en in staat om de reactie van de ander te voelen en te volgen. Nodig zijn lichte handen, niet autoritair, niets vragend, aanwezig, vol tederheid en stilte.

Deze manier van aanraking wordt in Biodanza oefeningen geleerd, geoefend en geïntegreerd. Biodanza docenten zijn bovenal ambassadeurs van verbinding en contact. De contactvaardigheden worden langzaam opgebouwd in rustige stappen:

• Aanraking van de eigen handen en huid
• Het afstemmen op elkaar in ritmische dansen waarbij er handcontact is met de ander
• Het leren “lezen” van elkaars non-verbalen signalen en daarop reageren
• Vluchtige ontmoetingen van de ogen en de handen
• Het strelen van de handen, of de haren, of de voeten
• Het fluisteren van de naam
• Het zacht zingen met elkaar
• Wiegende oefeningen
• Strelen van de huid van het gezicht
• Dansen van vloeibaarheid, waarbij je leert elkaars initiatieven te voelen en erop te reageren
• Dansen van eutonie, waarbij je leert je af te stemmen op elkaars spierspanning
• Oogcontact oefeningen
• Compressie en decompressie van de handen en later in een omhelzing
• Enzovoort

Om contact en aanraking op een integrerende en helende manier te kunnen toepassen is veiligheid, integriteit en vrijwilligheid van groot belang. Het is een kunst om het aanleren, ontwikkelen en evolueren van strelen binnen een therapeutische groep te reguleren. Het is essentieel dat we voorkomen dat de lichamelijke vrijheid van een geremde student geweld wordt aangedaan door een ongeremde student. We moeten elkaar duidelijk aan leren geven in welke mate toenadering op elk moment gewenst is.

In Biodanza beschouwen we de “functie van contact” als therapeutisch in de zin dat lichamelijk contact en vooral de streling, onze identiteit activeert, in beweging zet, transformeert en sterker maakt. Mechanisch contact is niet heilzaam. Contact moet plaatsvinden binnen een affectieve context in een progressief proces van communicatie en empathie. In de lessen legt iedere deelnemer door middel van gebaren en tekens de mate van toenadering vast, die hij of zij kan aanvaarden. Zo ontstaat er contact met wederkerigheid, toenadering in feedback.

Aanraking vindt meestal plaats met de vlakke handpalm die zich neervlijt op de huid en zachtjes streelt, een “wiegje” vormend wanneer hij dat wat hij aanraakt volledig omhult, intens, met aandacht en een totale nabijheid overbrengend.

Sandra Salmazo

(Biodanza docent, gespecialiseerd in aanraking, contact, streling, massage)

Wie wil leren liefhebben, moet leren strelen.

Wie kan werkelijk liefdevol en gevoelig kan strelen, kan liefhebben.

Rolando Toro

De streling is een warm, lief gebaar dat ons volledig omhult, dat ons ontspant en uitnodigt in een ontspannen overgave aan het contact.

De vervolgblog gaat over OVERGAVE...

Voorproefjes van de schooltheorie (9 mythische en filosofische voorgangers)

Mythische en filosofische voorgangers van Biodanza

Biodanza is gefundeerd in het werken met mythen en archetypen.

De term archetype stamt van het Griekse woord voor begin of bron. Het is een geïdealiseerd oermodel dat ten grondslag ligt aan latere varianten. Personificaties, objecten of concepten uit de culturele traditie, (drama, de literatuur, de mythologie, religie) of zelfs de geschiedenis (helden) kunnen dienen als archetype. Archetypen zijn symbolische krachten die ieder van ons in potentie in zich heeft.

Mythe betekende oorspronkelijk in het Grieks gesproken woord of verhaal. Mythen zijn verhalen die oude wijsheid bevatten. Het zijn vertalingen van een diepe wijze werkelijkheid, die iedere cultuur en religie op een eigen wijze vorm heeft gegeven.

In haar opvattingen en filosofie maakt Biodanza gebruik van de erfenis, de wijsheid en de oerintuïtie van de volkeren uit de oudheid, die in de loop van de tijd in vergetelheid zijn geraakt.

In wezen zijn er drie mythen die samen met het archetype van Christus het fundament vormen en de inspiratie zijn van de benadering van Biodanza: Demeter en de mysteriën van Eleusis, Dionysius en Orpheus. Van iedere mythe en archetype worden bepaalde kwaliteiten en wijsheden gebruikt als inspiratiebron.

Mythen en archetypen hebben te maken met bepaalde universele levenswetten die iedere cultuur op een eigen wijze heeft uitgebeeld. Voor Biodanza gebruiken we:

Demeter

• De natuur als heilig beschouwen
• De eenheid van natuur en mens zien
• Het zoeken naar bewustzijnsverruiming als manier om de opperste ervaring van kosmische eenheid te beleven
• Het streven naar transformatie van dissociatieve culturele waarden vanuit het binnenste van ieder individu
• Het bewustzijn dat het leven zelf de zin van het leven is

"While I dance I cannot judge, I cannot hate, I cannot separate myself from life.

I can only be joyful and whole.
This is why I dance."  

Hans Bos

Dionysius

• De eenheid van mens en natuur
• Het plezier in het leven
• Het zoeken naar genot en extase
• Door middel van de dans ons instinctieve potentieel bevrijden dat diep in ons ligt opgeslagen

Man must speak, then sing, then dance.
The speaking is the brain, the thinking man. The singing is the emotion.
The dancing is the Dionysian ecstasy which carries away all. 

Isadora Duncan

Orpheus

• De kracht van het zingen, van de muziek en de poëzie die in staat zijn een transformatieproces in een menselijke ziel teweeg te brengen

"A child sings before it speaks, dances almost before it walks.
Music is in our hearts from the beginning."

Pamela Brown

Christus

• De liefde voor de medemens
• Een diep respect voor de sociaal zwakkere
• Barmhartigheid
• Het archetypen van Christus gaat niet over de Christus uit de kerkverhalen. Het gaat over het archetype van originele liefde, de bron van alle liefde en heling. Voor Biodanza verbinden we ons steeds met het archetype zelf, met de bron, de essentie buiten de verhalen om.

I would believe only in a God that knows how to dance.

Friedrich Nietzsche

Met behulp van deze archetypen wil Rolando verschillende aspecten tonen van eeuwige noodzaak voor de mens om het leven en de natuur te vieren. Er wordt alleen gebruik gemaakt van pro-life mythen en archetypen omdat Biodanza totaal gebaseerd is op het Biocentrische principe.

Het gezonde deel versterken - autonomie en assertiviteit

Biodanza moedigt aan wat gezond is....

Het gezonde deel versterken

Een belangrijk werkingsmechanisme van Biodanza is het stimuleren van het gezonde deel in deelnemers.  Dat maakt dat het heel belangrijk is, om uit slachtoffer, redder & aanklager rollen te blijven. Deze rollen maken alles in het leven gecompliceerder. Je raakt verstrikt met elkaar en daar wordt uiteindelijk niemand beter van. 

Er zijn geen slachtoffers bij Biodanza. Wanneer een mede danser iets doet  in de les dat over jouw grenzen gaat, is het heel belangrijk dat duidelijk aan te geven. Wanneer je dat niet doet, en je je een slachtoffer voelt, maak je de ander tot dader zonder dat die ander zich daar bewust van is. De ander kan alleen leren van wat jij aangeeft. De ander kan alleen fijngevoeliger worden wanneer jij zijn of haar gedrag bijslijpt. Jij bent de leraar van de ander en de ander is jouw leraar. Soms heb je veel moed nodig om zo eerlijk te durven zijn. Maar die eerlijkheid is een bron van ontwikkeling. 

Hoe pak je dat aan? Eerst geef je het non-verbaal aan -> als dat niet werkt doe je het na de les verbaal of stap je terwijl het gebeurt uit de oefening - > als dat niet helpt, kun je het met de docent bespreken. 

Bij Biodanza kun je allerlei “lessen" en uitdagingen tegenkomen, net als in het gewone leven: 

• Je komt waarschijnlijk wel eens angst tegen: sommige mensen vind je misschien spannend, sommige oefeningen kunnen spannend zijn, misschien voel je je niet bij de groep horen, ben je verlegen, geremd. Misschien schaam je je voor je lijf, je beweging, of omdat je zweet, of bloost. Misschien durf je geen initiatief te nemen of ben je bang dat je nooit gevraagd wordt voor een oefening...
• Je kunt irritatie en gevoeligheid tegenkomen: muziek kan voor jou te hard of te zacht zijn of je vindt het niet mooi. Het is te warm, te koud, de les duurt te lang of net niet lang genoeg. Bepaalde aanraking is teveel of te stevig. Je kunt sommige mensen te aanwezig vinden, of gewoon irritant....
• Je kunt beperkingen van jezelf tegen komen: sommige oefeningen zijn misschien te uitdagend voor je of niet goed mogelijk. Je conditie is te beperkt, je voelt je te zwaar of hebt een blessure of een handicap of een overgevoeligheid....

Het is de kunst om in zulke situatie’s in je eigen kracht en autonomie te blijven.

Je mag een oefening overslaan, je mag je afdrogen als je te bezweet bent, je kunt een ander shirt aantrekken, je kunt oordopjes in doen,  je kunt oefeningen aanpassen aan je eigen mogelijkheden, je kunt je warm kleden, schoentjes aandoen als je zere voeten hebt, je conditie opbouwen, uitspreken waar je verlegen mee bent. 

Autonomie = je eigen touwtjes in eigen handen nemen. 

Bij Biodanza redden we elkaar niet. We gaan uit van ieders eigen kracht. Dat is het gezonde deel in ieder mens en dat wordt aangemoedigd. Soms is dat een enorme uitdaging. Ook voor de docenten zelf. Ook die groeien en leren steeds meer in hun kracht en autonomie te blijven.

Sommige omstandigheden van deelnemers vragen teveel van de groep. In die gevallen kan het fijner zijn om in een speciale groep te dansen. Omdat die lessen dan aangepast kunnen worden aan de overeenkomstige behoeften van zo’n groep. Dit gebeurd bijvoorbeeld bij:

• Mensen met parkinson
• Mensen met autisme
• Ouderen (al dan niet met alzheimer)
• Mensen met zintuiglijke handicaps
• Mensen met teveel angsten
• Enzovoort.

Redden doen we ook bij emoties niet

Met elkaar troosten zijn we bij Biodanza voorzichtig. We REDDEN elkaar niet. Je hoeft niet direct gesust te worden bij verdriet. Maar soms heb je juist troost nodig. Als iemand huilt, kun je als groepslid even oogcontact zoeken, laten weten dat je er voor de ander bent. De persoon zelf kan altijd de troost opzoeken. Je kunt even een zakdoek geven, als uitnodiging…. Deelnemers zijn ook welkom in de armen van docenten, als ze daar om vragen. Maar je kunt als deelnemers ook elkaar opzoeken, als je dat nodig hebt. De beslissing ligt altijd bij degene die de emoties ervaart.

Omgaan met de emoties van anderen

Je eigen maar ook de emoties van anderen kun je er gewoon laten zijn. Als deelnemer hoef je niemand te “redden”. Soms is aandacht wel steunend, soms juist niet. Het is belangrijk dat je de ander eerst zelf de ruimte en het vertrouwen geeft om het gevoel zelf te dragen. Daarna kun je eventueel wat nabijheid geven. De ander kan die nabijheid zelf opzoeken, wacht dat gewoon even af. In een deelronde wordt soms ook duidelijk wat een ander nodig heeft. Het is maar de vraag of troost altijd het meest helend is. Soms is ruimte voor het gevoelde gevoel belangrijker. Soms is vertrouwen geven (dat de ander zelf sterk genoeg is) belangrijker. Soms is er troost en steun nodig. Ook helpt het je wanneer je niet te snel de emoties van de ander analyseert of ze een betekenis geeft. Je kunt ze gewoon zien als een stromend gevoel. Het is ook een kunst bij jezelf te blijven wanneer iemand naast je veel emoties ervaart of uit.

Uitgaan van je gezondheid, je autonomie en je kracht op een assertieve manier. Dat is levenskunst. 

Meer lezen?

Een collega tipte me over: de Geweldloze Communicatie van Marshal Rosenberg. Inderdaad heel fijn om te lezen, te leren en te leven! En dit past geweldig bij Biodanza. 

Voorproefjes van de schooltheorie (8 trance & regressie)

Trance en Regressie

Binnen Biodanza hebben voor ons bekende woorden soms een (subtiel) andere betekenis dan we gewend zijn. Soms is dat lastig. We denken over hetzelfde te spreken en bedoelen er beide (net) iets anders mee. Zo ook met de woorden trance en regressie... 

Trance

Het woord trance heeft een etymologische oorsprong in het werkwoord “transire”, dat overgaan, zich verplaatsen betekent; het overgaan van de ene toestand in de andere. Een natuurlijke vorm van trance is de slaap.

In Biodanza bedoelen we met trance, het veranderen van iemands bewustzijnstoestand. Wanneer iemand zich overgeeft aan bepaalde uitwendige of inwendige omstandigheden kan hij een andere bewustzijnstoestand binnengaan.

Integratieve trance heeft een regenererend en herstellend effect. Alle trances die opgewekt worden door Biodanzaoefeningen zijn integratief. Gevoelens van angst verdwijnen in deze toestand en er ontstaat een gevoel van wedergeboorte.

Regressie

Met regressie wordt het terugkeren naar het foetale of perinatale (periode net voor en net na de geboorte) stadium bedoeld. Regressie kan een integratief, vernieuwend karakter van psycho-biologisch herstel en compensatie hebben. Integratieve regressie werkt als een soort her-ijken. Het zich opnieuw afstemmen op iets oorspronkelijks.

Bij Biodanza worden trance en regressie gecreëerd door middel van rustige en eenvoudige oefeningen zoals: het zacht bewegen van het hoofd, het gevoelig maken van de armen terwijl ze bewegen, wiegen, vloeibaarheids oefeningen, dans zonder muziek, het gebruik van de stem, langzame uitrekkende bewegingen liggend op de grond, zachte aanraking van het gezicht, ritmische bewegingen en door een diepe identificatie met de muziek kun je je mee laten nemen door de bewegingen van die muziek. Je wordt de muziek. Zo ontstaat een integrerende trance.

Mensen van wie het verdedigingspantser niet erg sterk is kunnen zich gemakkelijker overgeven aan een toestand van trance. Voor mensen met een sterk gepantserd karakter kan dit veel lastiger zijn en kunnen er een aantal Biodanza sessies overheen gaan voor ze in een integratieve trance kunnen komen. In trance is er een overgave aan interne en externe krachten. Het gevoel van de eigen identiteit vervaagt, de lichaamsgrenzen vervagen. Een veilige groep en kundige begeleiding is essentieel voor het creëren van een regeneratieve trance (dans).

There are likewise three kinds of dancers: first, those who consider dancing as a sort of gymnastic drill, made up of impersonal and graceful arabesques; second, those who, by concentrating their minds, lead the body into the rhythm of a desired emotion, expressing a remembered feeling or experience. And finally, there are those who convert the body into a luminous fluidity, surrendering it to the inspiration of the soul.

Isadora Duncan

Voorproefjes van de schooltheorie (7 identiteit & integratie)

Identiteit en Integratie

Identiteit

Rolando omschrijft het begrip Identiteit zo:

Het vermogen om zichzelf te ervaren als een unieke identiteit, als het centrum van gewaarwording van de wereld, beginnend vanuit een onvermijdelijke 

Vivencia.

Identiteit is stabiel en tegelijkertijd dynamisch. Het heeft een onveranderlijke essentie terwijl zij tegelijkertijd voortdurend transformeert. Het is dat wat “mij” blijft, ondanks verandering.

De eigen identiteit verschijnt alleen door de ontmoeting met “de ander”. Identiteit wordt vernieuwd door voortdurend om te gaan met “het vreemde”. De identiteit van een individu is wat een persoon is als unieke verschijning binnen de verscheidenheid. Het laat zichzelf zien in de spiegel van andere identiteiten.

Poëtisch beschreven Vivencia van sas: 

Aanwezig zijn

Aanwezig zijn is de grootste heldendaad die er bestaat. 

Veel groter dan bergen verzetten. 

Veel groter dan iemands laatste strohalm te zijn. 

Veel groter dan andermans chaos op orde te brengen. 

Veel groter dan alsmaar flink zijn. 

Veel groter dan voor iedereen klaar staan. 

Veel groter dan doorzetten. 

Veel groter dan moed houden. 

Veel groter dan oplossen. 

Veel groter dan redden. 

Veel groter dan steun en toeverlaat zijn. 

Veel groter dan grote prestaties leveren. 

Eigenlijk is er maar één echte heldendaad. 

Volledig aanwezig zijn. 

Precies zoals je bent. 

Er zijn met wat je voelt en wat je weet. 

Met hart en ziel. 

Zien wat je ziet. 

Horen wat je hoort. 

Voelen wat je voelt. 

Waarachtig zijn. 

In dit moment. 

Op jouw manier.

De mooiste heldendaad die er bestaat.

Trance

De vivencia van ”uniek” zijn, dat wil zeggen de eigen unieke en onderscheiden identiteit bezitten, maar tegelijkertijd in volledige verbinding zijn met de totaliteit-ander, is een bijzondere ervaring. Het is mogelijk het bewustzijn van de eigen identiteit te verliezen door middel van de integratieve trance, zoals die in Biodanza sessies teweeggebracht wordt.

Via trance krijg je toegang tot een toestand van kosmisch bewustzijn en ruimere waarneming. Waarna je weer terugkeert naar je eigen identiteit, nu verruimt, meer geïntegreerd, weer afgestemd op je eigen oorspronkelijkheid.

Biodanza is een systeem voor menselijke integratie.

De integratie van een systeem is het totaal van de processen die elk deel met het geheel verbinden, die de eenheid van het systeem verzekeren en die gericht zijn op het bevorderen van de stabiliteit. Integratie wil binnen Biodanza zeggen: een directe en diepe verbondenheid met het zelf. Integratie staat gelijk aan gezondheid.

Bij Biodanza voltrekken het integratie- en het ontwikkelingsproces zich door speciale oefeningen, waardoor de lijnen van potentiële kwaliteiten worden gestimuleerd die zijn achtergebleven in hun ontwikkeling. Ook denken, voelen en doen hebben integratie nodig. 

Biodanza confronteert je met deze vragen:

Wie ben ik?

1. Wat wil ik doen?
2. Met wie wil ik zijn?
3. Waar wil ik wonen?

Je kunt ontdekken dat de antwoorden op deze vragen niet overeenstemmen met het leven dat je leidt. Dan is er geen sprake van integratie, maar van dissociatie. Biodanza helpt je de antwoorden op de vragen in je leven vorm te geven. Ook helpen de oefeningen je te voelen wat je doet en te doen wat je voelt. Een belangrijke vorm van integratie.

Integratie en dissociatie

Integratie gaat over de diepe eenheid en verbondenheid die gelijkstaat aan gezondheid. Dissociatie is het tegenovergestelde daarvan, een verstoring die gelijkstaat aan ziekte. Het organisme werkt niet meer als een eenheid. Het belangrijkste doel van Biodanza is integratie. Het opheffen van dissociaties.

Dissociaties kunnen tot uiting komen in de motoriek, de sensomotoriek (motorische reactie op zintuiglijke informatie), de affectieve motoriek en de ideomotoriek (een verzamelnaam voor alle bewegingen die een uitdrukking zijn van de psychische gesteldheid).

Bij motorische dissociaties beleef je je lichaam niet als een geïntegreerde eenheid, maar als een aantal gescheiden onderdelen. Sensorische, affectieve en ideomotorische dissociaties zijn aanwijzingen voor de psychische dissociatie, die tot uitdrukking komt in de motoriek. Je denkt, voelt en handelt gespleten. Dit kan te maken hebben met overdreven schuldgevoelens, angst voor straf, uitstoting of afwijzing.

Rolando ziet de dissociatie van de affectiviteit en het abstracte denken als de meest ernstige soort dissociatie in deze tijd. Deze dissociatie kan wreed en onmenselijk gedrag veroorzaken. Biodanza is zijn integrerende antwoord op dit probleem.

Je kunt soorten dissociaties in groepen verdelen.

Lichamelijke dissociaties

Sommige lichaamsdelen zijn niet verbonden, vormen geen geïntegreerde eenheid met de rest van het lichaam. Bijvoorbeeld: blik en glimlach, gezicht en de rest van het lichaam, boven en onder het middel, enzovoort.

Dissociaties van het organisme

Bijvoorbeeld de perceptie van buitenkant en binnenkant van het lichaam verschillen of er zijn psychomotorische dissociaties zoals bij schizofrenie.

Existentiële dissociaties

Bijvoorbeeld een dissociatie van leven en werken, een dissociatie van het individu en de soort of dissociatie van de mens en de natuur.

Biodanza werkt aan verschillende vormen van integratie

Affectief-motorische integratie: emoties en gebaren stemmen overeen en zijn verbonden.

Affectief-erotische integratie: emotie is verbonden met het seksuele verlangen.

Integratie met de kosmos: integratie van de mens met het universum, het leven. Er ontstaan archetypische gebaren.

Sensitief-motorische integratie: er wordt met gevoeligheid bewogen. Je doet wat je voelt, je voelt wat je doet.

Psycho-motorische integratie: doelgerichte en bewuste wilsgestuurde bewegingen kunnen maken.

Een gezonde identiteit kenmerkt zich door:

• Het zien van andere mensen als unieke, onderscheiden schepselen met hun eigen waarde.
• Het zien van jezelf als een schepsel met een eigen waarde.
• Het reageren op de realiteit met ontvankelijkheid voor tegenreactie.
• Het bewegen met balans, energie en synergie.
• De afwezigheid van nodeloos geweld.
• Het vermogen om agressie van buitenaf te beperken.
• Het vermogen om aan een sterkere macht te ontsnappen (overleven).
• Het vermogen tot intimiteit.
• Een Vivencia van samenhang kunnen ervaren (een gevoel van consistentie, eenheid, geheel zijn)
• Zelfbeschikking met betrekking tot de grenzen van contact.
• De afwezigheid van een concurrerende houding.
• De afwezigheid van autoritaire praktijken.
• Een grote mate van vitaliteit.
• Creatieve vermogens.
• Een ethisch bewustzijn.

Dit is waar Biodanza naar streeft. Lichaamsbeweging is een uitdrukking van onze identiteit. Daarom is dansen een activiteit die direct vanuit de identiteit wordt beoefend. En daarom is dans een krachtige manier om de identiteit te versterken, te helen en te integreren. De identiteit is doorlaatbaar en te beïnvloeden door muziek.

Dance is the only art of which we ourselves are the stuff of which it is made. 

Ted Shawn, Time, 25 July 1955

Voorproefjes van de schooltheorie (4,5,6 biologische-fysiologische en psychologische aspecten, )

4 Biologische aspecten van Biodanza

Biodanza stimuleert het natuurlijke vermogen tot voortbestaan en evolutie van de menselijke soort. Een van de meest evolutionaire processen van de mens is het verschijnen van zelfbewustzijn en de ontroerende Vivencia van in leven te zijn. De meest mysterieuze fase in de evolutie van het leven heeft te maken met het verkrijgen van betekenis van het individu via zijn medemens. En dat is precies wat Biodanza in mensen faciliteert.

Movement never lies. 
It is a barometer telling the state of the soul's weather to all who can read it. 
Martha Graham

5 Fysiologische aspecten van Biodanza

De integrerende waarde van Biodanza kan worden begrepen door het innerlijke fysiologische systemen te bestuderen, zoals bijvoorbeeld het limbisch-hypothalamisch systeem. Dit systeem bepaalt seksueel gedrag, regressie, emotioneel gedrag en een paar cognitieve functies. Het speelt ook een rol bij het aanpassen aan de buitenwereld. Ook het endocriene systeem, het immuunsysteem en het autonoom zenuwstelsel zijn daarbij van betekenis. 

nervous system art

Emoties worden vooral uitgedrukt door de uitingen van inwendige organen: huilen, zweten, spiertrillingen, veranderingen in de bloeddruk, hartslag, ademritme, peristaltiek van de ingewanden, beweeglijkheid van de bloedvaten, enzovoort. Biodanza kan zulke inwendige processen reguleren wanneer de Vivencia’s met wijsheid worden geleid.

Docenten leren heel specifiek deze processen te reguleren door aandacht te besteden aan: veiligheid, temperatuur in de ruimte, verlichting aan te passen bij sommige oefeningen, de juiste volgorde van oefeningen voor te stellen, veilig contact te faciliteren, de oefeningen op de juiste wijze te introduceren en voor te doen, ritme en melodie af te wisselen, versnelling en vertraging op de juiste manier af te wisselen.

In de opleiding is veel aandacht voor de fysiologische aspecten die van belang zijn voor het creëren van optimaal integrerende Vivencia’s. Er is al veel onderzoek gedaan naar de fysiologische reacties op Biodanza oefeningen en het ervaren van Vivencia; onderzoeken die om een vervolg vragen.

nervous system art

6 Psychologische aspecten van Biodanza

In de theorie van Biodanza wordt veel aandacht besteed aan de natuurlijke menselijke instincten, het persoonlijke en collectief onderbewuste, psychosomatische aandoeningen, verruiming van bewustzijn, het omgaan met de eigen instincten, de psychologie van emoties, het omgaan en uiten van emoties en het oproepen van integrerende Vivencia’s.

Biodanza heeft geen verbintenis met ideologische, religieuze of magische zaken. Het is gebaseerd op wetenschappelijke procedures. Rolando was bovenal wetenschapper, en met zijn onderzoekende instelling is de hele theorie doordrenkt.

De theorie van Biodanza is gevoed door vele briljante ideeën over psychogenese, embryologie van het gedrag, psychoanalyse, psychosomatiek, identiteitspsychologie, uitdrukkingspsychologie, enzovoort. Van belang is niet de gerichtheid of methodologie van bepaalde psychologische scholen, maar het integreren van gedachtekrachten die zijn ontstaan over mensen, de dynamiek van hun psyche en hun gedrag.

Met het Biocentrisch principe (het leven is heilig) als vertrekpunt vindt Biodanza haar inspiratie en theoretische bevestiging in het werk van vele grote denkers.

Voorproefjes van de school theorie (3 het begrip vivencia en de 5 lijnen)

3 Het begrip Vivencia en De vijf lijnen van Vivencia

Rolando Toro beschrijft de term Vivencia zo:

" Een intens beleefde ervaring door een individu in het hier en nu. Geen ervaring die alleen mentaal is maar een ervaring die cenesthetisch is, dit wil zeggen vanuit diep innerlijk opwellende lichamelijke sensatie, wat gevoelens en emoties omvat."

Je kunt Vivencia’s van plezier, romantiek, vreugde, verdriet, tederheid, levendigheid, lichtheid, verbondenheid, inzicht, inspiratie ervaren.

De opeenvolgende serie oefeningen in een Biodanza les wordt ook een Vivencia genoemd. Dat is een beetje verwarrend in het begin.

Mijn docente MIranda van Keulen (school van Amsterdam) zegt het zo DE Vivencia is de Biodanza les. IN Vivencia zijn is de beleefde ervaring die in ieder moment kan opborrelen. 

Vivencia staat voor het “werkelijk beleefde moment”. Dat kan een hele les zijn, of één oefening, of een kort moment. Biodanza wil de 5 menselijke kwaliteiten van vitaliteit, creativiteit, affectiviteit, seksualiteit, transcendentie aanwakkeren. Mensen helpen ze werkelijk te beleven. Ze tot een Vivencia te laten worden. Eerst in een Biodanza sessie en vervolgens ook in je leven.

Door intensief te werken met Vivencia, identiteit (een sterk gevoel hebben van wie je bent) en regressie (terugkeren naar de staat van openheid en verbinding met het geheel van voor je geboorte) en de vijf lijnen van Vivencia, krijg je als mens meer toegang tot je mogelijkheden.

Het is belangrijk om te begrijpen dat onze gedachten en emoties, en ook ons gedrag een onvermijdelijke impact hebben op de diepste structuur van de menselijke identiteit, n.l. op het biologische niveau. Omgekeerd heeft onze biologische staat ook een grote invloed op hoe we onszelf zien, en het leven als geheel ervaren.

Biodanza promoot niet alleen een hogere kwaliteit van leven, het is veel ambitieuzer. Het zorgt voor een enorme ontwikkeling van de menselijke potentie om werkelijk gelukkig te kunnen zijn. Het leven dansen is niet zomaar een vrijetijdsbesteding, het kan gezien worden als een vitale behoefte van ieder mens.

Dance is your pulse, your heartbeat, your breathing. It's the rhythm of your life.

It’s the expression in time and movement, in happiness, joy, sadness and envy.

Jaques D'Amboise

Het begrip Vivencia

De term Vivencia verwijst naar een psycho-fysieke staat van complete integratie van een persoon met zichzelf, de ander en de groep. Door middel van “Vivencia´s” kunnen we ons weer verbinden met onze diepste en meest verborgen intimiteit (innigheid, vertrouwelijkheid, verbondenheid) en daardoor openen en onthullen latente en niet uitgedrukte menselijke potenties zich in onszelf en ons leven.

In plaats van onze interne dialoog en redeneringen in ons dagelijkse leven kunnen we ook contact maken met een andere werkelijkheid waarin gesproken woorden en spraak plaats maken voor een andere meer subtiele taal. Je wereld opent zich dan voor stilte, emotie, muziek, beweging en contact: krachtige “stemmen” die in staat zijn om je hele wezen zacht en subtiel wakker te maken. Zo komen onderdrukte potenties vrij die begraven lagen onder lagen van bescheidenheid, verlegenheid, onderdrukking of ontkenning.

I see dance being used as communication between body and soul,

to express what it too deep to find for words. 

Ruth St. Denis

Een bijzondere bewustzijnsstaat wordt tijdens Biodanza sessies gecreëerd door de verwelkomende en instemmende context van de groep: deze voedt het plezier, het gevoel levend te zijn en doet zo je gevoel van welbevinden toenemen.

Muziek, beweging en dans, de warmte die ontstaat door de interactie met andere deelnemers, verandert je gebruikelijke manier waarop je de dagelijkse realiteit ervaart. Met behulp van specifieke oefeningen kun je toegang krijgen tot een heel ander niveau van communicatie. Een vorm van communicatie die in staat is de activiteit van de cerebrale cortex te verminderen, af te zwakken en zodoende meer ruimte te maken voor het ervaren van gevoelens, sentimenten en emoties. Zo ontstaat een veel gevoeliger waarneming van jezelf en de ander.

Biodanza benoemt vijf belangrijke menselijke kwaliteiten zo:

Vitaliteit, creativiteit, affectiviteit, seksualiteit, transcendentie zijn potentiële kwaliteiten die al dan niet ontwikkeld, onderdrukt, onbekend, bewust en gebruikt zijn. Vijf lijnen van menselijke potentie die meer beleefd en geleefd kunnen worden. De weg naar gezondheid en welbevinden is die van integratie. Het proces van Biodanza helpt je de natuurlijke potenties te ontdekken, te ontwikkelen en meer uit te drukken in je leven. In de wekelijkse lessen worden deze thema’s of potentiële vermogens, die in het leven van mensen belangrijk zijn, gestimuleerd, aangemoedigd en ontwikkeld.

Vitaliteit

Begint bij een baby met beweging en vitale energie.

Vitaliteit is gezondheid, levenskracht, levenslust, vreugde, de impuls om te willen leven, kunnen bewegen met kracht. Vitaliteit is het leven met energie tegemoet treden en een goede balans vinden tussen actie en rust. Het is belangrijk om vitaal te zijn zodat je kunt uitreiken naar wat je nodig hebt en kunt verlangen in het leven. Vitaliteit is het voelen van je vitale energie, je impuls om de wereld tegemoet te treden, je biologische aanleg tot gezondheid. Vitaliteit herken je bijvoorbeeld aan: uithoudingsvermogen, levendigheid van de bewegingen, het gemak waarmee iemand lacht, behendigheid, geluid en uitdrukking van de stem, helderheid en intensiteit van de blik, harmonie en de kracht van de gebaren.

Seksualiteit

Begint bij een baby met contact, streling en liefkozingen.

Seksualiteit is: genieten, plezier, seksueel genot, voortplanting, seksuele relaties, vreugde kunnen ervaren via de zintuigen, het vermogen te geven en te ontvangen. Seksualiteit heeft te maken met het toegang hebben tot het vermogen plezier te hebben, te genieten en het kunnen voelen van verlangen. Seksualiteit en sensualiteit horen bij ieder levensaspect; een glimlach, een gebaar, een hand die zachtjes vastgehouden wordt of streelt. Seksualiteit begint bij het ontdekken van verlangen en plezier en het wakker maken van het vermogen te genieten in ons zelf. In Biodanza ontdek je dat het lichaam vriendelijk en teder is, dat het een prachtige harmonie bezit, dat het weelderig is en mooi van zichzelf. Bij seksualiteit gaat het ook om leren genieten van dagelijkse genoegens zoals een lekker warm bad, het uitkiezen en proeven van voedsel, een ontspannende massage, met blote voeten in het gras lopen, de zon op je huid voelen, enzovoort.

Creativiteit.

Begint bij een baby met vrijheid, expressie en nieuwsgierigheid.

Creativiteit is expressie en vernieuwing, iets maken, fantasie. Het vermogen om puur en spontaan te zijn, creatieve renovatie, groei en gezonde verandering, vernieuwingsimpulsen. Creativiteit heeft te maken met het vermogen om een eigen persoonlijk antwoord te geven op verschillende levenssituaties. Zelfexpressie, eigenwaarde, werk activiteiten en innovatie hebben allemaal creativiteit nodig. We creëren een relatie, een moment, een toekomst. Creativiteit is hoe je leeft en leven creëert voor jezelf en anderen. Heimelijk onderdrukt de beschaving soms de natuurlijke creativiteit van mensen. Het is essentieel deze kwaliteit juist te stimuleren en te faciliteren.

Affectiviteit

Begint bij een baby met geborgenheid, bescherming en voeding.

Affectiviteit is contact, verbinding, liefde, vriendschap en het solidariteitsinstinct. Het vermogen de ander te ontmoeten, ons instinct voor respect, tederheid. Met affectiviteit bedoelt Rolando een toestand van diepe genegenheid voor andere menselijke wezens, die gevoelens van liefde, vriendschap en altruïsme en solidariteit kan oproepen, evenals moederlijke en vaderlijke gevoelens. Als we anderen ontmoeten, hebben we de vaardigheid nodig om genegenheid te geven en te ontvangen. Empathie maakt dat we ons kunnen verplaatsen in een ander. Affectie is onze natuurlijke mogelijkheid tot liefhebben en genegenheid ervaren. Het is het geven en ontvangen van tederheid en liefde. Het genieten van vriendschap, het delen met elkaar en het respecteren van elkaar. Mens zijn met elkaar.

Transcendentie

Begint bij een baby met omgevingsharmonie en een vrije ademhaling.

Transcendentie is de band met de natuur, het gevoel dat je deel uitmaakt van het universum, de verbinding met al wat leeft, mystieke extase. De toestand van bewustzijnsverruiming; de alles overtreffende ervaring van de eenwording met het Universum. Transcendentie helpt je je ego te kunnen overstijgen, hogere niveaus van integratie met de mensheid, de natuur en het universum te kunnen bereiken. Het gevoel te hebben te horen bij het leven als geheel. Het is je openen naar het totale menselijk potentieel.

Eigenschappen van de Vivencia in Biodanza

De Vivencia; het beleven van het moment, heeft een aantal eigenschappen:

• De Vivencia is subjectief. De Vivencia's die je ervaart zijn uniek, intiem en vaak niet onder woorden te brengen.
• De intensiteit van de Vivencia kan variëren. Deze is afhankelijk van het niveau van de  verbinding die je met jezelf hebt en van de kwaliteit van de stimulans waardoor de Vivencia wordt opgeroepen. Naarmate de bewuste controle en de waakzaamheid minder worden, wordt de intensiteit van de Vivencia groter.
• De Vivencia is tijdelijk, ze gaat voorbij, ze doet zich voor in dit moment.
• Vivencia's gaan altijd samen met sterke lichamelijke gewaarwordingen.
• De Vivencia is een uitdrukking van het feit dat je bestaat, wat voorafgaat aan het bewust worden. Je wordt je meteen of kort erna van de Vivencia bewust.

• Vivencia's roepen heel vaak emoties op.
• De Vivencia geeft je een absolute kennis van je eigen innerlijk, verbonden met het feit dat je bestaat en met het bewustzijn te leven.
• De Vivencia heeft een psychosomatisch dimensie. Er zijn Vivencia's die de organisatie verbreken en dus verstoringen veroorzaken op organisch en psychisch niveau. Maar er zijn ook integrerende Vivencia's die het niveau van gezondheid en vitaliteit verhogen. Biodanza gaat uit van integrerende Vivencia. 
• Ze creëren een directe en diepe verbinding met jezelf. Gedurende de opeenvolgende Biodanza sessies versterken de Vivencia’s zich.

• Cognitieve therapie werkt op het verbale niveau en baseert zich op een weg die van betekenis naar emotie gaat. Rolando gelooft dat het feit dat men iets begrijpt niet wil zeggen dat het directe antwoord op het leven verandert. En dat begrip ook niet per se invloed heeft op de beslissingen die je neemt. Biodanza baseert zich op de omgekeerde weg: van emoties naar betekenis. In Biodanza gaat het vooral om de Vivencia, hoewel de cognitieve functie, het bewustzijn en symbolische gedachten niet worden uitgesloten. De oefeningen zijn vooral gecreëerd om Vivencia's op te roepen. Pas daarna komt het in het bewustzijn, dat als een spiegel, wat er van binnen is gebeurd, registreert en duidt. De Vivencia heeft een geheel eigen waarde en een direct integrerend effect. Daarom is het niet nodig dat deze na afloop geanalyseerd wordt op bewustzijnsniveau.
• Zoals het water opborrelt vanuit de bron zo duikt de Vivencia spontaan en fris op. Het heeft de kwaliteit van het oorspronkelijke. De Vivencia is niet onderworpen aan de controle van het bewustzijn, het kan 'opgeroepen' worden, niet door de wil worden gestuurd.
• De Vivencia is de meest oorspronkelijke uitdrukking van ons zelf en van onze identiteit, die voorafgaat aan iedere symbolische of rationele bewerking. 

Voelen is belangrijker

Dan verklaren

Peter de Vos